Türkçeyi katledenleri protesto ediyorum -1. Bölüm

Türkçe'yi katletmeyelim!

140 kelime ile kendimizi ifade ettiğimiz Twitter ortamları, telefonlarda kısa mesaj yazma çabaları ile yapılan kısaltmalar bir kenara; uzun yazılarda gördüğüm yazım hatalarına inanın dayanamıyorum. Ben ki doğum günü pasta siparişlerimde bile “iyi ki doğdun” yazısındaki “ki” ayrı olacak; “aman dikkat!” diye pastahaneleri uyaran bir insanım. Okuduğum kitaplarda bile gördüğüm tek tük hataları kalemle düzeltmekten kendimi alamam. Hal böyle olunca da, amacı  güzel yazıların paylaşılması olan bloglardaki yazım hatalarının varlığı; ister istemez çok daha fazla üzülmeme neden oluyor. Yazmak güzel elbet,herkes ister yazdıklarını paylaşmak; ama lütfen Türkçeyi katletmeden yapalım bu güzel eylemi.

Baktım olacak gibi değil; baktım çoğu insan üşeniyor TDK Yazım Kılavuzu'nu okumaya; parça parça da olsa bazı kuralları burada hatırlatmayı uygun gördüm.
Bu günkü Türkçe dersimizin konusu “birleşik sözcükler”. Dikkatli okuyun, sınav yapacağım ilerleyen günlerde.

• Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak gibi yardımcı fiillerle oluşan birleşik kelimeler; eğer ses düşmesi yoksa AYRI YAZILIR.
  

Örnek verelim;
alt etmek, arz etmek, dans etmek, ilan etmek, kabul etmek, not etmek, söz etmek, terk etmek, var olmak, yok olmak...vb

• Eğer  hayvan türlerinden bahsediyorsak( ses düşmüş, birleşmiş- bahsetmek); bu kelimeleri de AYRI YAZIYORUZ.
  

Örnek verelim;
dil balığı, çalı kuşu, köpek balığı, ton balığı, deve kuşu, ağustos böceği, ateş böceği, hamam böceği, bal arısı, sümüklü böcek, saka kuşu, cırcır böceği, dağ keçisi, ipek böceği..vb

• Birleşik bitki adlarını da ayrı yazıyoruz.
  

Örnek verelim;
çörek otu, ökse otu, ayrık otu, lavanta çiçeği, gül ağacı, yer elması, deve dikeni, yer mantarı, Antep fıstığı, can eriği, çam fıstığı, kuru fasulye, kuru incir, kuru soğan, ayva ağacı...vb. Semizotu ve dereotu yaygın kullanımıyla bitişik de kabul ediliyor TDK tarafından.
DİKKAT!! Eğer anlam bitki değilse o zaman kelimemiz birleşik yazılıyor: Örneğin narçiçeği renk demek, suçiçeği hastalık demek, sıçanotu arsenik demek.

• Birleşik kelimemiz bir nesne veya eşyaysa, ayrı yazıyoruz.
  

Örnek verelim;
çakmak taşı, kireç taşı, lüle taşı, sünger taşı, arap sabunu, yel değirmeni, duvar saati, tüp geçit, üst geçit, dolma kalem, el sabunu,kol saati, tuz ruhu,..vb

• Yol ve ulaşım ile ilgiliyse yine ayrı yazıyoruz. Örneğin, çevre yolu,deniz yolu..vb
  
• Durum ve olgu bildirenleri de ayrı yazıyoruz. Örneğin, baş ağrısı, iş birliği, yer çekimi, çıkış yolu, çözüm yolu..vb
  
• Bilim ve bilgi sözcüklerini de ayrı yazıyoruz. Anlam bilimi, dil bilimi, dil bilgisi,..vb
  
• Küre ve yuvar sözcüklerini de ayrı yazıyoruz. Yarım küre, su küre, yer yuvarı,..vb
  
• Yiyecek, içecek adlarını da ayrı yazıyoruz. Talaş böreği, maden suyu, kuru yemiş ..vb
  
• Gök cisimlerini de ayrı yazıyoruz. Çoban yıldızı, gök taşı, meteor taşı,..vb
  
• Organ adı geçenleri de ayrı yazıyoruz. Elmacık kemiği, yüzük parmağı, takma kirpik, karga burun( lu kişi), kepçe kulak(lı kiş),..vb
  
• Benzetmeleri de ayrı yazıyoruz. Çöpsüz üzüm, eski toprak, eski tüfek, demir yumruk
  
• Zamanla ilgili olanları da ayrı yazıyoruz. Gece yarısı, gün ortası, hafta başı, hafta sonu, bağ bozumu, ..vb
  
• En çok karıştırılan -r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en ekleriyle kurulan sıfat tamlamalarını da ayrı yazıyoruz. Bakar kör, çalar saat, çıkar yol, döner sermaye, koşar adım, yazar kasa, akan yıldız, uçan daire,..vb
  
• Renk adları yine ayrı yazılıyor. Bal rengi, portakal rengi, saman rengi, krem rengi, gece mavisi, duman rengi..vb
  
• Yer adlarında kullanılan yön tanımlarını ayrı yazıyoruz. Batı Trakya, Güneydoğu Anadolu, Kuzeybatı Asya,..vb
  
• Yer adlarında kullanılan aşağı, yukarı, orta,iç,yakın,uzak sözcüklerini ayrı yazıyoruz
  

Orta Asya, İç Asya, Yakın Doğu, Uzak Doğu,..vb

• Dış, iç, sıra sözcüklerini ayrı yazıyoruz. Ahlak dışı, kanın dışı, ceviz içi,aklı sıra, peşi sıra
  
• Alt ve üst sözcüklerini ayrı yazıyoruz. Deri altı, su altı, toprak altı, tepe üstü,..vb
  
• Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük, küçük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır

Alt kurul, alt yazı; üst kat, üst küme; ana bilim dalı, ana dili; ön söz, ön yargı; art damak, art niyet; arka plan, arka teker; yan cümle, yan etki; karşı görüş, karşı oy; iç sa­vaş, iç tüzük; dış borç, dış hat; orta kulak, orta oyunu; büyük dalga, büyük defter; küçük harf, küçük parmak; sağ açık, sağ bek; sol açık, sol bek; peşin fikir, peşin hüküm; bir gözeli, bir hücreli; iki anlamlı, iki eşeyli; tek eşli, tek hücreli; çok düzlemli, çok hücreli; çift ayaklılar, çift kanatlılar vb.

Göreceğiniz üzere narçiçeği, suçiçeği gibi çiçek olup da anlamı değişenler haricinde bütün birleşik sözcükleri ayrı yazıyoruz. Hiç de zor değil bu kuralın uygulaması.

Bütün blog yazarlarını ve okuyucularını Türkçe seferberliği yapmaya davet ediyorum. Bir sonraki yazımızda derse devam edeceğiz, yoklama alacağım sakın kaçmayın.