27 Mart 2013 Çarşamba

Türkçeyi katledenleri protesto ediyorum -1. Bölüm


Türkçe'yi katletmeyelim!

140 kelime ile kendimizi ifade ettiğimiz Twitter ortamları, telefonlarda kısa mesaj yazma çabaları ile yapılan kısaltmalar bir kenara; uzun yazılarda gördüğüm yazım hatalarına inanın dayanamıyorum. Ben ki doğum günü pasta siparişlerimde bile “iyi ki doğdun” yazısındaki “ki” ayrı olacak; “aman dikkat!” diye pastahaneleri uyaran bir insanım. Okuduğum kitaplarda bile gördüğüm tek tük hataları kalemle düzeltmekten kendimi alamam. Hal böyle olunca da, amacı  güzel yazıların paylaşılması olan bloglardaki yazım hatalarının varlığı; ister istemez çok daha fazla üzülmeme neden oluyor. Yazmak güzel elbet,herkes ister yazdıklarını paylaşmak; ama lütfen Türkçeyi katletmeden yapalım bu güzel eylemi.
Baktım olacak gibi değil; baktım çoğu insan üşeniyor TDK Yazım Kılavuzu'nu okumaya; parça parça da olsa bazı kuralları burada hatırlatmayı uygun gördüm.
Bu günkü Türkçe dersimizin konusu “birleşik sözcükler”. Dikkatli okuyun, sınav yapacağım ilerleyen günlerde.
  • Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak gibi yardımcı fiillerle oluşan birleşik kelimeler; eğer ses düşmesi yoksa AYRI YAZILIR.
Örnek verelim;
alt etmek, arz etmek, dans etmek, ilan etmek, kabul etmek, not etmek, söz etmek, terk etmek, var olmak, yok olmak...vb
  • Eğer  hayvan türlerinden bahsediyorsak( ses düşmüş, birleşmiş- bahsetmek); bu kelimeleri de AYRI YAZIYORUZ.
Örnek verelim;
dil balığı, çalı kuşu, köpek balığı, ton balığı, deve kuşu, ağustos böceği, ateş böceği, hamam böceği, bal arısı, sümüklü böcek, saka kuşu, cırcır böceği, dağ keçisi, ipek böceği..vb
  • Birleşik bitki adlarını da ayrı yazıyoruz.
Örnek verelim;
çörek otu, ökse otu, ayrık otu, lavanta çiçeği, gül ağacı, yer elması, deve dikeni, yer mantarı, Antep fıstığı, can eriği, çam fıstığı, kuru fasulye, kuru incir, kuru soğan, ayva ağacı...vb. Semizotu ve dereotu yaygın kullanımıyla bitişik de kabul ediliyor TDK tarafından.
DİKKAT!! Eğer anlam bitki değilse o zaman kelimemiz birleşik yazılıyor: Örneğin narçiçeği renk demek, suçiçeği hastalık demek, sıçanotu arsenik demek.
  • Birleşik kelimemiz bir nesne veya eşyaysa, ayrı yazıyoruz.
Örnek verelim;
çakmak taşı, kireç taşı, lüle taşı, sünger taşı, arap sabunu, yel değirmeni, duvar saati, tüp geçit, üst geçit, dolma kalem, el sabunu,kol saati, tuz ruhu,..vb
  • Yol ve ulaşım ile ilgiliyse yine ayrı yazıyoruz. Örneğin, çevre yolu,deniz yolu..vb
  • Durum ve olgu bildirenleri de ayrı yazıyoruz. Örneğin, baş ağrısı, iş birliği, yer çekimi, çıkış yolu, çözüm yolu..vb
  • Bilim ve bilgi sözcüklerini de ayrı yazıyoruz. Anlam bilimi, dil bilimi, dil bilgisi,..vb
  • Küre ve yuvar sözcüklerini de ayrı yazıyoruz. Yarım küre, su küre, yer yuvarı,..vb
  • Yiyecek, içecek adlarını da ayrı yazıyoruz. Talaş böreği, maden suyu, kuru yemiş ..vb
  • Gök cisimlerini de ayrı yazıyoruz. Çoban yıldızı, gök taşı, meteor taşı,..vb
  • Organ adı geçenleri de ayrı yazıyoruz. Elmacık kemiği, yüzük parmağı, takma kirpik, karga burun( lu kişi), kepçe kulak(lı kiş),..vb
  • Benzetmeleri de ayrı yazıyoruz. Çöpsüz üzüm, eski toprak, eski tüfek, demir yumruk
  • Zamanla ilgili olanları da ayrı yazıyoruz. Gece yarısı, gün ortası, hafta başı, hafta sonu, bağ bozumu, ..vb
  • En çok karıştırılan -r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en ekleriyle kurulan sıfat tamlamalarını da ayrı yazıyoruz. Bakar kör, çalar saat, çıkar yol, döner sermaye, koşar adım, yazar kasa, akan yıldız, uçan daire,..vb
  • Renk adları yine ayrı yazılıyor. Bal rengi, portakal rengi, saman rengi, krem rengi, gece mavisi, duman rengi..vb
  • Yer adlarında kullanılan yön tanımlarını ayrı yazıyoruz. Batı Trakya, Güneydoğu Anadolu, Kuzeybatı Asya,..vb
  • Yer adlarında kullanılan aşağı, yukarı, orta,iç,yakın,uzak sözcüklerini ayrı yazıyoruz
Orta Asya, İç Asya, Yakın Doğu, Uzak Doğu,..vb
  • Dış, iç, sıra sözcüklerini ayrı yazıyoruz. Ahlak dışı, kanın dışı, ceviz içi,aklı sıra, peşi sıra
  • Alt ve üst sözcüklerini ayrı yazıyoruz. Deri altı, su altı, toprak altı, tepe üstü,..vb
  • Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük, küçük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır
Alt kurul, alt yazı; üst kat, üst küme; ana bilim dalı, ana dili; ön söz, ön yargı; art damak, art niyet; arka plan, arka teker; yan cümle, yan etki; karşı görüş, karşı oy; iç sa­vaş, iç tüzük; dış borç, dış hat; orta kulak, orta oyunu; büyük dalga, büyük defter; küçük harf, küçük parmak; sağ açık, sağ bek; sol açık, sol bek; peşin fikir, peşin hüküm; bir gözeli, bir hücreli; iki anlamlı, iki eşeyli; tek eşli, tek hücreli; çok düzlemli, çok hücreli; çift ayaklılar, çift kanatlılar vb.


Göreceğiniz üzere narçiçeği, suçiçeği gibi çiçek olup da anlamı değişenler haricinde bütün birleşik sözcükleri ayrı yazıyoruz. Hiç de zor değil bu kuralın uygulaması.
Bütün blog yazarlarını ve okuyucularını Türkçe seferberliği yapmaya davet ediyorum. Bir sonraki yazımızda derse devam edeceğiz, yoklama alacağım sakın kaçmayın.







32 yorum :

  1. Teşekkürler uyarılarını ve ders için :)

    YanıtlaSil
  2. Merhaba Sinan,
    Dersi iyi öğren, sınav yapacağım:)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. :) Merhaba , Öğrenmeye çalıştık birşeyler :D

      Sil
    2. Bir sonraki derse de beklerim:)

      Sil
  3. Ben de kurallara uymaya çalışıyorum.Yazı için teşekkürler...
    Not : Kelime doğrulatma kutucuğu ,yorum gelme sayısını etkileyebilir.Çünkü çok zor okunuyor :)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba Çiğdem Hanım,
      Bu tür yazılara zaman zaman yer vermeyi düşünüyorum açıkçası. Sizin gibi Türkçe dostlarını tanımaktan da son derece memnunum.
      NOT: Zor okunduğu durumlarda yandaki butonla yazıyı değiştirebiliyoruz diye biliyorum; ama yine de kontrol edeceğim. Uyarınız için teşekkürler.

      Sil
    2. Evet değişir de ,ben tamamen kaldırmanızı önermiştim.
      Yorumu kontrol panelinden yayınlamadan görüp,spam yorumları ayırabiliyoruz nasılsa,bir öneri olarak alabilirsiniz:)

      Sil
    3. Teşekkür ederim, deneyeceğim. Bu arada ben de sizim sitenizde yorum yazamadım biraz önce:)

      Sil
  4. Bu yorum yazar tarafından silindi.

    YanıtlaSil
  5. Çok faydalı bilgiler teşekkürler.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Biraz anımsatmak istedim dilimizin kurallarını, zaman zaman da devam edeceğim bu tarz yazılara. Faydalı oldu ise ne mutlu bana:)

      Sil
  6. Çok faydalı bilgiler. Teşekkürler.

    YanıtlaSil
  7. Çok yerinde bir hatırlatma olmuş. 'Herkes' yerine 'herkez' yazanların azalması umuduyla. Detaylı ve gerekli bir bilgilendirme , teşekkürler.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba Sevgili Esra,
      Teorik olarak insanlar arasında ayrımcılık yapmaya karşıyım. Ama "herkez" yazanları kendi dünyamdan dışlamaktan da kendimi alamıyorum:)
      Benim gibi düşünen sizin gibi Türkçe dostlarını tanımaktan son derece memnunum. Her zaman beklerim, sevgiyle kalın..

      Sil
  8. Yazı için teşekkürler. Türkçe'yi katletmeyelim!

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Dilimizin bozulmasını engellemk için bu sloganı yaymalıyız diye düşünüyorum.
      Duyarlı davranışınız ve yorumunuz için teşekkürler
      Sevgiyle kalın:)

      Sil
  9. Yazım hatalarından önce kelime alışverişini ve özentiliğini halletmek lazım. Yoksa Mesela İngilizce'de de "You" yerine "u" yazanlar var. Araştırıldığında her dil de yazım hataları veya özü bozan yeni değişimler çıkar. Bunun en önemli sorumlusu en başında medyadır. Bununda başında olan medya (başlangıçta çok daha ağırlıklı olarak) televizyonlardı. Mesela bir örnek vereyim özellikle web ve yazılım uygulaması oluştururken oluşturucular (ve ben (malesef maddiyat yönü iş kurumunda ağır basar)) İngilizce isim verirler. Türk kullanıcılara hizmet etseler de. Çünkü taktir edersiniz ki iş hizmete gelince isimde halk tarafından ön plana çıkartılıyor. Yani halkın almış olduğu dil hali de bu bozuluşu aslında makro döngüye sokuyor. Yani önce medya tarafından dilimiz bozulmaya başladı, daha sonra bu halk normu olduğu için hizmet verenler böyle yapmak zorunda kaldı ve çığ dağdan düşüyor...

    Şimdi düşünürsek mesela Türkiye'ye İnterneti "Uluslarası Ağ" olarak mı getirseydik daha çok tutardı, yoksa "İnternet" olarak mı? "Futbol" mu, "Ayak topu" mu?, "Basketbol" mu, "Sepet topu" mu?, "Web" mi, "Ağ" mı?, "iPhone" mu, "Ben Telefon" mu?, "Trafik" mi, "Akış" mı? Bu çok çok çok uzar...

    Yani buradan anlaşılan artık kapitalist sistemden hizmet üreten adamdan düzgün Türkçe beklemek haksızlık olur çünkü hitap ettiği kitle bu. Zarar eder adam. Yani iş STK, Okul ve Devlete düşüyor...

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Sizin bahsettiğiniz konu, sorunun farklı bir boyutu ve o konu cidden ayrı bir yazı konusu olabilecek kadar geniş. Benim burada bahsettiğim şey ise, yazılı metinlerde yapılan yanlışlar.. Açıkçası dil bilgisi kurallarına uymayan bir yazı, fikir anlamında ne kadar zengin olursa olsun, benim hiç ilgimi çekmez.. Söylemek istediğim şey, yazan kişilerin bilgi eksikleri veya bu konuyu ciddiye almamaları, bunun sonucunda oluşan kalitesizlik..
      Katkınız için teşekkür ederim.

      Sil
  10. Biraz ironik olacak; ama lütfen alınmayın. Art niyetim olmadan söylüyorum: Başlıkta geçen "Türkçe'yi" ifadesi yanlış yazılmış, doğrusu "Türkçeyi" şeklinde olacaktı. Çünkü kural gereği, "Konyalı" örneğinde olduğu gibi, bir özel isimden (Konya) sonra gelen yapım ekleri (lı) kesme imiyle ayrılmadığı gibi, yine kural gereği, bir özel isimden (Türk) sonra gelen yapım ekinden (çe) sonra gelen çekim ekleri de (yi) kesme işaretiyle ayrılmaz. Mesela "Erzincanlıdan" kelimesinin yazımı doğru iken "Erzincanlı'dan" yanlış yazılmıştır.

    Tabi bu, çok ince bir ayrıntı olduğu için genellikle gözden kaçırılır. Yani bu hususta da: "Galat-ı meşhur, lügat-ı fasihten yeğdir." diyebiliriz.

    Not: Tüm yazılarınızı okumuş biri olarak dil konusundaki duyarlılığınızı çok iyi biliyorum. Ve açıkçası dili bu kadar güzel ve akıcı kullanan çok az blog yazarıyla karşılaştım şu ana kadar. Umarım, sizin gibi değerli yazarların sayesinde güzel Türkçemiz de katledilmekten kurtulur. Sağlıcakla...

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba, çok teşekkür ederim bu değerli katkınız için. Uyarınız üzerine hemen konuyu araştırdım ben de. Unuttuğum bu kuralı anımsatmanız güzel oldu, yanlışları düzelttim:)

      Sil
  11. Asıl ben teşekkür ederim bu güzel davranışınız için. Güzel yazılarınızı takip ediyorum. Sağlıcakla...

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Eleştiri, sizin yaptığınız gibi nazikçe yapılsa, benim yaptığım gibi kabul edilse ve yanlışlar düzeltilse ne kadar ileri bir toplum olurduk düşünsenize..
      Ama sanırım insanların egolarından kurtulmaları gerekiyor, sevgiler:)

      Sil
  12. Bu konuda pek ümitvar değilim açıkçası; çünkü ego ile cehaletin el ele verdiği bir toplumun ne ıslah olacak tarafı ne de iflah olacak yeterliliği var! Ama mücadele etmeden durmak da bizlere yakışmaz doğrusu. Sağlıcakla efendim...

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Söylediklerinize tamamen katılıyorum, ama dediğiniz gibi mücadele etmeden de olmaz diyorum. Birkaç insana dokunabilsek bile kazanımdır, umuttur; sevgiler tekrar...

      Sil
  13. Yaşınızı bilmiyorum ama 30 yaşın üstünde olduğunuzu düşünüyorum , yazılarınız ve hayata bakışınız olgun duruyor. Gençliğime dönüp baktığımda, her ne kadar kitap düşkünü olsam da, ben de ortama ayak uydurur gençlik jargonuyla yazar ve konuşurdum. Bunu bir maharet zannederdik :) Şimdiki nesil de "ewet" "ii ki varsın" gibi kendince yazımlar geliştiriyor. Buradaki en önemli husus ; sizin gibi dile değer veren insanların buralarda olma ve güncelliklerini korumaları gerekliliğidir. Kurallara uymayanlar zamanla sizlerin sayesinde şekillenecekler , şekillenemeyenler ise zaten saygın duruş sergilyemeyeceklerdir. Ha bir de eğitim sistemimizin ne kadar yapay olduğunu da belirtmeye gerek yok sanırım. Yazılarınız çok güzel, bir de herkes bu kadar yetenekli olamaz ;)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Öncelikle katkınız için teşekkür ederim.
      Aslında bu duyarlılıkların yaşla çok alakası olduğunu düşünmüyorum. Her dönem ilgili ve ilgisiz gençler olabiliyor. Sorunun temeli basit aslında: kitap okumak!
      Kitap okuyanlar dile özenli davranır her daim. Eğitim sistemi sorunlu bence.
      Övgüleri aldım kabul ettim bu arada, teşekkürler,sevgiler:)

      Sil
  14. Diller tarih boyunca zorluklar çekmiştir fakat; özünü kaybetmeden ilerleyebilmiştir. Mesela Orta Asya'da konuşulan Türkçe'ler de anlamadığınız pek çok şey olabilir ama Türkçe olduğunu anlar ve bir kaç kelime anlarsınız. Sonra da biraz araştırsanız aslında çoğunun bizim kullandığımız ile kardeş olduğunu görürsünüz. Hop sürdür Mürsel.. :)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Mürsel Hoca hoş bir tiplemeydi evet:)
      Dilimizi koruyalım, bizden bin yıl sonra yaşayanlar da anlayabilsinler :)

      Sil
  15. Yürekten katılıyorum. Güzel Türkçemiz varken neden başkalarına özenirler anlam veremedim.

    YanıtlaSil
  16. *organ adı geçenleri de ayrı yazıyoruz
    Kepçe kulak (lı kiş) demişsiniz.

    Tesadüfen buldum blogunuzu. Ve yazım yanlışları olunca konu, bakayım dedim her şey doğru mu? :)

    Öğretmenim. Branşım Türk Dili. O nedenle bende de aynı takıntılar var

    YanıtlaSil
  17. Bir de örneklerinizin sonunda ,..vb var.
    Bu da doğru değil. Elma, armut, erik vb demeniz yeterli. Türkçede yan yana iki nokta diye noktalama işareti yok zaten

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Hocam teşekkürler uyarılar için, sıfırcı Mahmut Hoca gibisiniz :)

      Sil